Sivrisineklerin (anofel) neden olduğu bir enfeksiyon hastalığıdır. Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtma parazitini sivrisinekler ile diğer insanlara bulaştırırlar. Başlangıçta akut seyirlidir. Tedavi edilmezse kronikleşme eğilimi gösterir.
Etken ve Bulaşma Yolları
Etkeni, protozoa grubundan plasmodiumdur. Sıtmaya neden olan plasmodium türleri şunlardır:
-Plasmodium Vivax (p.vivaks)
-Plasmodium Ovale (p.ovale)
-Plasmodium Falciparum(p. falsiparum)
-Plasmodium Malaria (p. malarya)
Ülkemizde en yaygın olarak görülen tür Plasmodium Vivaxtır. Sıtma anofel cinsi sivrisineklerin dişileriyle insanlara bulaşır. İnsandan insana doğrudan bulaşma olmaz. Ancak anofelin sıtmalı insandan emdiği kanı sağlamlara taşıması, kan nakli ya da kontamine enjektörlerle geçişi mümkündür. Sıtma paraziti plesenta ile fetusa geçer.
Patogenez ve Klinik Belirtiler
Plazmodiumlar amipe benzeyen, mikroskopta görülebilen tek hücreli parazitlerdir.
Kuluçka süresi türe göre değişmektedir:
-P. falciparum 12-14 gün
-P. vivax ve p. ovale 13-17 gün
-P. malaria 28-30 gündür (bazen aylarca-yıllarca)
Sıtmada oluşan klinik tablo parazitin türüne göre değişiklik göstermekle birlikte hepsinde mevcut en önemli belirti “akut sıtma nöbeti”dir. Yüksek ateş, üşüme, titreme, bol terleme ile karakterizedir. Ayrıca baş ve karın ağrısı, bulantı-kusma ve ileri derecede hâlsizlik de görülebilir.
Belirtiler
Sıtmanın belirtileri, nöbetler halinde ortaya çıkar. Enfeksiyona neden olan plazmodiumun türüne göre, belirtilerin şiddeti, nöbetler ve görülme zamanları değişir.
Nöbet başlamadan 2-3 gün önce hastada bazı belirtiler ortaya çıkar. Kişi, yorgun ve mutsuzdur. İştahı azalmıştır. Bunun dışında baş, bacak, sırt ağrıları görülebilir. Sıtma nöbetinde ilk görülen durum, titremedir. 2 saate kadar uzayabilir. Bütün vücut sarsılır. Titreme sırasında, ateş yükselir. Bu ateşin şiddeti, sıtmaya neden olan mikroba göre değişir. Deri kurumuştur ve sıcaklık hissi fazladır.
Ayrıca sıtmadan önce görülen başağrısı, nöbet boyunca da devam eder. Nabız yükselir ve hastada sinirlilik görülür. Sırt ve bacak ağrıları devam etmektedir.Sıtmanın ilerlediği durumlarda karaciğer ve dalakta büyüme görülür. Dalak yırtılırsa, iç kanama meydana gelir. Kansızlık görülebilir. Ayrıca hasta, solunum güçlüğü çekebilir.
Klinik Tanı ve Laboratuvar Bulguları
Klinik tanı, alınan kan örneklerinde etkenin tespiti ile konur. Sıtmanın klinik şekilleri sınıflandırılması şöyledir:
-Tersiyer sıtması: P. vivax ile oluĢur.
-Kuartana sıtması: Etkeni p. malariadır.
-Tropika sıtması: Etkeni p. falcipariumdur.
-Pernisiyöz sıtması: Etkeni p. falcipariumdur.
Sıtma her yaşta ve hassas olan herkeste görülebilir. Sıcak iklim olan bölgelerde görülme oranı daha fazladır.
Risk Faktörleri
Sıtmanın yaygın olduğu bölgelerde bulaşma mevsimi boyunca özellikle geceleri sinek ısırmalarına maruz kalan ve bağışıklık kazanmamış tüm yolcular sıtma riski altındadırlar. Yolcularda meydana gelen sıtma vakalarının çoğu; profilaktik ilaç rejimlerine uymamak veya uygun olmayan profilaksi kullanmaktan dolayı gerçekleşmektedir. Falciparum sıtması ölümcül olabilmektedir ve P.falciparum enfeksiyonuna yakalanan hastaların yaklaşık %1'inin bu hastalıktan öldüğü tahmin edilmektedir. Küçük çocuklar, hamile kadınlar ve yaşlı yolcular daha fazla risk altındadırlar. P.falciparum enfeksiyonu geçiren bir hastanın kurtulmasında etkili olan en önemli faktörler erken tanı ve uygun tedavidir.
Sıtmanın yaygınlık derecesinin ülkenin farklı yerlerinde çeşitlilik gösterdiği yerlere giden yolcular, gidecekleri yerlere özgü fazla sıtma riski bulunup bulunmadığı konusunda bilgi almalıdırlar. O yere seyahat etmeden önce spesifik bilgi toplamak olanaksızsa, ülkenin her yerinde yüksek sıtma riski varmış gibi hareket edilmesi tavsiye edilir. Bu durum özelliklede sırtında tek bir çanta ile uzak yerlere giden ve tanısal imkanların olmadığı ve sağlık hizmetlerinin verilmediği bölgeleri ziyaret eden kişiler için geçerlidir. Kırsal alanlarda geceleri dışarıda uyuyan yolcular en fazla risk altında olan kişilerdir.
Epidemiyoloji
Amerika'nın ortası ve güneyi, Asya ve Akdeniz bölgesindeki vakaların yaygın olduğu ülkelerdeki kentsel bölgelerde (varoşlar dahil değildir) sıtma bulaşması görülmez. Ancak Afrika ve Hindistan'da kentsel bölgelerde de sıtma görülebilir. 1500 metrenin üzerinde hastalık riski genellikle daha düşüktür ancak uygun iklim koşullarında 3000 metreye kadar sıtma vakaları rastlanabilir. Enfeksiyon riski mevsime bağlı olarak da değişebilir. En yüksek risk yağmurlu mevsimlerde bulunmaktadır. Güneydoğu Asya ve Latin Amerika'da ki bir çok turistik yerde hiçbir sıtma riski bulunmayabilir.
Tanı
Doktora gittiğinizde, şikayetleriniz doğrultusunda doktorunuz sizi yönlendirir. Sıtma mikrobunun yaygın olduğu yerlerden gelip gelmediğiniz sorulur. Diğer hastalıklarla karıştırmamak ve sıtmanın kesin tanısı için, hastadan alınan kan örneğinden, mikrobun kanda bulunup bulunmadığı araştırılır. Plasmodiumların görülmesiyle, hastalığın tanısı konur.
Tedavi
Önceleri, Büyük İskender dahil bir çok kişinin ölümüne neden olan sıtma, günümüzde tedavisi kolay bir hale gelmiştir. Sıtmanın ilacı bulunulan coğrafi bölgeye göre değişmektedir. Çünkü sıtmaya neden olan bazı plazmodium türleri, bazı ilaçlara karşı direnç kazanmıştır. Fakat, genellikle sıtma tedavisinde kullanılan ilaç “klorokin” dir. Özellikle sıtma savaş dispanseri, sağlık ocakları, sıtma personelleri ücretsiz olarak bu hastalığı tedavi etmektedir. Sıtmanın ilaçları sadece sıtma savaş dispanserinde bulunur ve ücretsizdir. Bu ilaçlar koruyucudur ya da tedavi edicidir. Sıtmanın yaygın olduğu bir bölgeye seyahat etmeniz gerekiyorsa, bu koruyucu ilaçları almanız gerekir. Tedavi edici ilaçlar ise mikrobun çoğalmasını engelleyicidir.
Son zamanlarda bilim adamları iki ilacın bir arada olduğu yeni bir sıtma ilacı geliştirdiler. Bunun dışında hasta istirahat halinde olmalıdır ve vücudun direncini arttıracak besinlerle beslenmelidir.
Pnömoni, bronkopnömoni, ampiyem, plörezi, tüberküloz, tifo, dizanteri, orĢit, sinir sistemi komplikasyonları, melankoli, mani, histeri ve felç görülür.
Korunma
-Endemik bölgelerde taramalar yapılarak sıtmalılar belirlenmeli ve tedavi
edilmeli,
-Bilinçli ve etkili sivrisinek mücadelesi yapılmalı,
-Larvalara karşı durgun sular ve bataklıklar kurutulmalı, nehir yatakları
düzenlenmelidir.
Sıtmadan korunmak için, bu hastalığa neden olan faktörün yani sivrisineklerin ortan kaldırılması ya da üremesini engelleyici tedbirlerin alınması gerekir. Bu yöntem daha önceleri uygulanmıştır.
Fakat günümüzde sıtmadan korunmak için sıtma hastalarının bulunup tedavi edilmesi önem kazanmıştır. Erken tanı ve tedaviyle parazitlerin kaynağı yok edilmektedir.Ayrıca sinek ısırığından korunmak için (özellikle geceleri), sinek kovucu spreyler, sineğin ısırmasını engelleyecek kıyafetler tercih edilebilir. Amaç, sivrisineğin vücuda temasını önlemektir.
Sıtmanın görüldüğü yerlere seyahat edecek kişilerin seyahatin birkaç hafta öncesinden, seyahat sonrasındaki birkaç hafta boyunca sıtma ilacı alması gerekir. Bu şekilde sıtmadan korunmuş olur.
Sıtmanın yaygın olduğu yerler nüfüsun hızlı artış gösterdiği yerlerdir. Ayrıca kasaba ve kentlerin yavaş yavaş birleşmesi ile sıtma mikrobunu kontrol altına almak gittikçe güçleşmektedir. Bu yüzden sıtmaya olan duyarlılığın arttırılması, sıtma için gerekli ilaç ve malzemelerin yeterince bulundurulması şarttır. Bu yüzden devletin de sıtmaya yeterli bütçeyi ayırması gerekmektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder