İnsanların, çeşitli mikroorganizmalara barınak olduğu, ayrıca bir kişide hastalık yapmayan mikroorganizmanın, diğer bir kişide hastalık yapabileceği bilinmektedir. Bu nedenle bir hastada kullanılan araç ve gerecin, bir başka hastada güvenle kullanılabilmesi için önce temizlenmesi, sonra uygun yöntemlerle mikropsuz hale getirilmesi gerekir.
Asepsi; patojen mikroorganizmaların bir ortamdan ya da konakçı üzerinden
uzaklaştırılması işlemidir. Mikroorganizmaların, vücutta enfeksiyona neden olabilecekleri herhangi bir bölgeye girmesini engellemek için sağlık kuruluşlarında harcanan çabaların tümünü tanımlayan genel terime asepsi, bu amaçla yapılan işlemlerin tamamına da aseptik teknik denir. Asepsinin amacı, hem canlı yüzeylerdeki (deri ve doku) hem cisimlerdeki (tıbbi ve cerrahi araç gereçler) mikroorganizma sayısını azaltmak veya yok etmektir.
Bir ortam mikroorganizma içeriyorsa septik, içermiyorsa aseptik olarak tanımlanır.
Örnek: Ameliyat gibi tıbbi girişimler aseptik ortamda yapılır.
Asepsi, tıbbi asepsi ve cerrahi asepsi olmak üzere iki şekilde ele alınır.
Tıbbi Asepsi
Tıbbi asepsi, patojen mikroorganizmaların bir kimseden diğerine veya çevreye yayılmasını önlemek için yapılan işlemlerdir. Mikroorganizmaların kaynaktan çıktıktan sonra yok edilme yöntemlerini de içerir. Tıbbi asepsi uygulamaları, hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde çok önemlidir. Hastane enfeksiyonlarına karşı verilen mücadelede, hasta bakımı veren bütün sağlık personeli, üzerine düşen görevleri titizlikle yerine getirmelidir. Enfeksiyon kontrolünü sağlamak için kullanılan yöntemler, asepsi ilkelerine uyarak gerçekleştirilir.
Tıbbi Asepsinin Temel İlkeleri
-Eller, sıklıkla ve özellikle yapılan ya da yapılacak işlemlerden önce ve sonra
yıkanmalıdır.
-Kirli araç gereçler ve çarşaflar üniformaya değdirilmeden taşınmalıdır.
-Kirli yatak takımları ve diğer gereçler yere konulmamalıdır.
-Çarşaflar silkelenmemeli ve toz kaldırmaktan kaçınılmalıdır.
-Hastaların; öksürüğü, hapşırığı ve solunumu ile yüz yüze gelinmemelidir.
-Araç gereçler; yıkanırken, fırçalanırken veya tozu alınırken vücuttan uzakta
tutulmalıdır.
-Temizlenme işlemi en az kirli bölgeden çok kirli bölgeye doğru yapılmalıdır.
Kirli veya kullanılmıĢ araç-gereçler, doğrudan doğruya uygun kapların içine
konmalıdır.
-Vücut atıkları ve akıntılarıyla bulaşmış ıslak gereçler, naylon torbalar içine
konulduktan sonra kirli arabasına atılmalıdır.
-Banyo suyu, gargara suyu gibi kirli sular, küvetin kenarına ve üniformaya
sıçratılmadan doğrudan kanala dökülmelidir.
-Patojenlerle kirletildiğinden şüphe edilen gereçler sterilize edilmelidir.
-Mikroorganizmaların yayılmaması için bireysel temizlik ve düzene dikkat
edilmelidir.
-Mikroorganizmalar için yerleşim yeri olacağından taşlı yüzükler veya
bileklikler takılmamalıdır.
Cerrahi Asepsi
Uygulama yapılacak ortamın, çevresinin ve gerekli araç gerecin
mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir. Cerrahi asepsi; deri bütünlüğü bozulduğunda, steril vücut boşluklarına girildiğinde (invaziv işlemler), deri bütünlüğü bozulmuş ve steril vücut boşluklarına girilmiş hastalara bakım verildiğinde (üriner kateterizasyon, yara bakımı, paranteral uygulamalar vb.) uygulanır. Asepsi kavramı içinde steril terimi, cerrahi asepsi için
geçerli olup mikroorganizmaların ve sporların tam olarak yokluğudur.
Cerrahi Asepsinin Temel İlkeleri
-Steril bir cisim, sadece steril bir cisme değebilir.
-Steril olmayan bir cisim, steril cisme değdiğinde, onu kontamine eder (kirletir).
-Steril bir kumaş ya da kâğıt üzerine herhangi bir sıvı sıçratılmamalıdır.
-Steril cisim bel düzeyinin üzerinde tutulmalıdır. Böylece cismin görüş açısı
içinde kalması sağlanır ve kaza ile kontamine olması engellenir.
-Steril bir alan ya da cisim üzerine, konuşmaktan, öksürüp hapşırmaktan,
üzerinden el kol geçirmekten sakınılmalıdır.
-Steril alandan uzaklaşmamalı ya da alana sırt dönülmemelidir. Görüş açısı
içinden çıkan alan kontamine olabilir.
-Kesilmiş deriden içeri sokulan, deriyi delerek içine giren, normalde steril olan
vücut boşluklarına yerleştirilen her şeyin steril olması gerekir.
-Gerektiğinde steril objeler; steril malzeme pensi veya steril eldiven ile
tutulmalıdır.
-Eğer cismin steril olup olmadığından en ufak bir kuşku duyuluyorsa cisim
kontamine kabul edilmelidir.
Steril Paket Açılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
-Steril bir paketin dışı steril değildir, unutmayınız.
-Steril malzeme paketinin yırtık olup olmadığını kontrol ediniz.
-Steril malzeme paketinin ıslak olup olmadığını kontrol ediniz.
-Steril malzeme paketinin son kullanma tarihini kontrol ediniz.
-Paket üzerinde sterilizasyon işlemine tabi tutulduğuna dair kontrol yapınız.
-Paketi, kesinlikle yırtarak açmayınız.
-Steril malzemeyi, steril giyinen birisine açıyorsanız açtığınız paketin içindeki
malzemeyi almasını bekleyiniz, içine dokunmayınız.
-Steril paket veya bohça bir yere konularak açılacak ise zemin kuru, boş, bel
seviyesinden yüksekte ve düz olmalıdır.
-Paketi, dış kenarlarından iki elinizle tutunuz.
Antisepsi
Enfeksiyonun önlenmesi için vücut yüzeyinde (deri ve mukoza) ve yaralarda bulunan patojen mikroorganizmaların kimyasal maddelerle temizlenmesi işlemine antisepsi denir.
Canlı yüzeylerde, patojen mikroorganizmaları temizleyerek antisepsiyi sağlayan kimyasal maddelere, antiseptik solüsyon denir. Antiseptik solüsyonlar, dezenfeksiyonda kullanılan kimyasal maddelerin yeterince sulandırılmasıyla dokularda kullanılabilir duruma getirilir. Bu nedenle antisepsi işlemine, doku dezenfeksiyonu da denilebilir.
Antiseptik solüsyonlar su, sabun gibi sadece kir ve bakterileri azaltmaz; bu ajanlar kimyasal etki ile bakterileri öldürür (bakterisit etki) veya üremelerini durdurur (bakteriostatik etki).
El ve cilt antisepsisi için kullanılan antiseptik solüsyonlar şunlardır:
-Sabun
-Heksaklorofen (Phisohex)
-Klorheksidin Glukonat (hibiscrup, klorhex)
-İyodin ve İyodoformlar
-Triklosan
-Alkoller (%70) etil ya da izopropil alkol
-Paraklorometoksilin (PCMX)
El Yıkama Çeşitleri
El yıkama, hastane infeksiyonlarının önlenmesinde en basit yöntemdir; ancak hastane infeksiyonları dışında genel halk sağlığının korunması ve geliştirilmesi açısından da el yıkama son derece önemlidir. El yıkama aslında bir medikososyal davranıştır. Sağlık personelinin elleri, mikroorganizmaların hastadan hastaya yayılmasında önemli bir rol oynar.
Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi’nin (CDC) önerisine göre eller aşağıdaki durumlarda yıkanmalıdır:
-Hastaya temas öncesinde,
-Hastaya temas sonrasında, (ateş, nabız, tansiyon ölçümleri sonrası, hastayı
taşıma sonrası)
-Eldiven giymeden önce,
-Eldiven çıkardıktan sonra,
-Üriner kateter, periferal venöz kateter veya diğer invaziv aletlerin uygulanması
öncesinde,
-Vücut sıvıları, mukoz membranlar, bütünlüğü bozulmuş deriye temas sonrası ve yara bakımı sonrası,
-Hasta bakımı sırasında kontamine bölgeden temiz bölgeye geçerken,
-Hasta yakınında bulunan malzemelere temas sonrasında
Eller Yıkanırken Uyulması Gereken Genel Kurallar
-Elde ve kollarda bulunan takıları çıkarınız.
-Tırnaklarınızı kesiniz.
-Oje ve takma tırnak varsa çıkarınız.
-Ellerde ve kollarda kesik, çizik varsa su geçirmez, steril bantla kapatınız.
El yıkamayı; normal (sosyal) tip, hijyenik tip, antiseptik solüsyonla ovalama ve cerrahi tip el yıkama olarak 4 başlık altında değerlendirmek mümkündür.
Normal (Sosyal) El Yıkama
Normal el yıkama, kirli ellerin antimikrobiyal etkinliği olmayan sabun ile yıkanmasını ifade eder. Burada eldeki gözle görünür kir ve derideki geçici flora elemanları tamamen ortamdan uzaklaştırılır. Bu etkinliğin sağlanması için eller en az 15–20 saniye yıkanmalıdır.
-En az 15–20 sn. süre ile avuç içleri ve parmak araları baĢta olmak üzere, ellerin
tüm yüzeyi parmakları da kapsayacak Ģekilde kuvvetlice ovuĢturulur.
-Eller, su ile durulanır ve bilekten baĢlayarak kâğıt havlu ile kurulanır.
-Aynı kâğıt havlu ile musluk kapatılır.
Günlük yoğun faaliyetler sırasında çoğu zaman el yıkama işlemi uygun bir şekilde gerçekleştirilmemekte ya da 10 saniyeden daha az gibi kısa bir sürede tamamlanması nedeniyle yıkama işlemi sırasında ihmal edilen bölgeler olmaktadır. Doğru uygulanacak el yıkama işleminin hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde çok büyük öneme sahip olduğu unutulmamalıdır.
Hijyenik El Yıkama
Normal sabunlar ve antiseptik özellikli sabunlar kullanılabilir. Bu şekilde geçici mikroorganizmalar öldürülür ve uzaklaştırılır. Hastanın vücuduna yapılacak girişimlerden önce, enfeksiyona yatkın hastayla temas öncesi, yara ve üretra kateterleri ile temas öncesi ve sonrası, eldiven takmadan önce ve sonra, kanla ve çıkartılar ile kontaminasyon olabilecek durumlar ile karşılaştıktan sonra hijyenik el yıkama yapılmalıdır.
-Musluk açılır ve eller ılık suyun altında iyice ıslatılır.
-Eller ıslatıldıktan sonra 3–5 ml. sabun veya antiseptik özellikli sabun ellerin
içine alınıp iyice köpürtülür.
-El ayaları en az beş kez birbirine sürtülür.
-El sırtları, diğer elin ayası ile en az 5 kez ovulur.
-Bir el diğer elin sırtına yerleştirilerek parmaklar birbirine geçirilir ve iyice
yıkanır.
-Aynı hareket diğer el içinde tekrarlanır.
-Her iki elin parmak uçları ve tırnakları diğer elin ayasına en az 5 kez sürtülerek
temizlenir.
-Bu işleme, en az 15–30 saniye kadar devam edilir.
-Her iki el akan su altında durulanarak kurutucu ya da kâğıt havlu ile kurulanır.
Eğer alkol bazlı kendiliğinden kuruyan antiseptik kullanılıyorsa avuç içine
tercih edilen miktarda solüsyon alınır ve tüm el yüzeyine yayılıncaya ve eller
kuruyana kadar 15–25 saniye ovuşturulur.
Cerrahi El Yıkama
Geçici floranın uzaklaştırılması, hijyenik el yıkamadır. Cerrahi el yıkama ise kalıcı flora bakterilerinin sayısını azaltmaya yöneliktir. Cerrahi el yıkama, genellikle hastaya uygulanacak operasyon öncesi yapılan hazırlıktır.
Steril Giyinme
Cerrahi müdahale öncesinde cerrahi asepsi kuralları çerçevesinde steril giyinmek gerekir. Steril giyinmek için öncelikle kep ve bone, cerrahi maske takılmalı ardından cerrahi tekniğe uygun olarak elleri yıkama ve steril havlu ile kurulanmalıdır.
Eldiven
Sağlık personeli; elinde kesik, çizik ve çatlaklar olduğunda ve rutin işlemler sırasında, kendi can güvenliğini sağlamak amacıyla eldiven giymeye özen göstermelidir.
Eldiven çapraz bulaşmaları (sağlık personelinin elinden hastalara veya steril
malzemelere, hastadan sağlık personeline ya da sağlık personelinin eliyle hastadan hastaya) önlemek için giyilir. Bu nedenle eldivenleri tanımamız ve nasıl giyildiğini bilmemiz gerekir.
Steril eldiven, naylon eldiven, nonsteril eldiven olmak üzere üç çeşit eldiven vardır.
Steril Eldiven
Steril eldiven; lateksten yapılmış, cerrahi aseptik kurallar çerçevesinde yapılacak işlemlerde kullanılan eldiven çeşididir. Steril eldiven sağ ve sol ele uyumlu olarak bulunur. Eldivenin ele daha iyi uyması için başparmak biraz içeri doğru kaydırılmıştır. İçi ve dışı steril ve bir çiftlik ambalajlarda bulunur. Boyutları 7’ den başlayıp yarım numara artarak 8 ½’ ye kadardır.
-Giysinizin (önlük, gömlek) kolları, el bilekleri ortaya çıkacak biçimde katlanır.
-Yapılacak işlem için uygun teknikle eller yıkanır ve kurulanır.
-Eldiven ambalajının; yırtık, delik olup olmadığı ve son kullanma tarihi kontrol
edilir.
-Steril eldiven paketi, içindeki ikinci kâğıt tabaka yırtılmadan açılır.
-Paketteki eldivenlerin bilek kısmı kendinize doğru çevrilir.
-Bir el ile diğer elin eldivenini kıvrılmış olan bilek kısmından tutulur.
Tıbbi Atık
Sağlık ünitelerindeki işlemler sırasında ortaya çıkan atıklara, tıbbi atık denir. Tıbbi atıklar enfeksiyöz atıklar, patolojik atıklar ve kesici ve delici atıklar olarak sınıflandırılır.
Enfeksiyöz Atıklar
-Laboratuar atıkları, kan ve kan ürünleri,
-Kan ve kan ürünleriyle kontamine olmuş nesneler,
-Kullanılmış ameliyat giysileri, diyaliz atıkları, karantina atıkları, bakteri
ve virüs içeren hava filtreleri,
-Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları,
-İğne ucu çıkarılmış enjektörler, intravenöz kataterler, foley sonda,
nazogastrik sonda, trakeostomi kanülü, idrar torbası ve bağlantıları,
izolasyon odası atıkları,
-Pansuman malzemeleri, eldiven, serum seti, spanç, pamuk ve sarf
malzemeleri,
-Gaita kapları, idrar kapları, balgam kapları, sekresyon ve çıkartılar vb.
Patolojik Atıklar
-Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut
parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar vb. (insani patolojik
atıklar)
-Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleri
Kesici ve Delici Atıklar
Enjektör iğnesi, iğne içeren diğer kesiciler, bisturi, lam, lamel, cam pasteur pipeti, kırılmış diğer cam vb.
Hastaneler, klinikler, doğumevleri, sağlık merkezleri, tıp merkezleri, dispanserler, sağlık ocakları, ayakta tedavi merkezleri, morglar, otopsi merkezleri, hayvan hastaneleri, kan üniteleri, diyaliz merkezleri, laboratuarlar, tıbbi araştırma merkezleri vb. faaliyetleri sonucunda tıbbi atık oluşumuna neden olan ünitelerdir. Bu üniteler tıbbi atıklarını, üzerinde uluslararası biyotehlike amblemi bulunan kırmızı renkli torba ile kesici-delici alet kapları
(tıbbi atık kutusu) ve taĢıma konteynırları ile geçici depolama birimlerine ulaĢtırır.
Tıbbi Atık Kutusu
İçinde kesici, delici özellikteki tıbbi atıkların biriktirildiği, plastik veya aynı özellikte kartondan yapılmış kutudur.
-Kesici delici materyallerin, elinize batmamasına dikkat ederek enjektörlerin kapağını kapatmadan, tıbbi atık kutusuna atınız.
-Tıbbi atık kutusunun kapağını kapatınız.
-Ellerinizi yıkayınız.
Not: Tıbbi atık kutusunu tıka basa doldurmayınız. Tıbbi atık kutuları toplam volümün maksimum ¾ kadar doldurulmalı ve asla sıkıştırılmamalıdır.
Tıbbi Atık Yönetimi
Tıbbi atıkların toplanmasında yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya
dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden sızdırmaz; çift
taban dikişli ve körüksüz olarak üretilen üzerinde görülebilecek büyüklükte ve
her iki yüzünde uluslararası “Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT TIBBİ
ATIK” ibaresini taşıyan kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır.
Torbalar en fazla ¾ oranında doldurulur, ağızları sıkıca bağlanır ve gerekli
görüldüğü hallerde her bir torba yine aynı özelliklere sahip diğer bir torbaya
konularak kesin sızdırmazlık sağlanır.
-Bu torbalar, hiçbir şekilde geri kazanılmaz ve tekrar kullanılmaz.
-Tıbbi atık torbalarının içeriği hiçbir suretle sıkıştırılmaz, torbasından çıkarılmaz, boşaltılmaz ve başka bir kaba aktarılmaz.
-Tıbbi atıklar, ilgili sağlık personeli tarafından oluşumları sırasında, kaynağında diğer atıklar ile karıştırılmadan ayrı olarak biriktirilir.
-Toplama ekipmanı, atığın niteliğine uygun ve atığın oluştuğu kaynağa en yakın noktada bulunur.
-Tıbbi atıklar hiçbir suretle evsel atıklar ambalaj atıkları ve tehlikeli atıklar ile
karıştırılmaz.
-Tıbbi atık torbaları, ünite içinde bu iş için eğitilmiş personel tarafından toplanır ve taşınır.
-Atık torbaları asla elde taşınmaz.
-Taşıma işlemi sırasında, atık bacaları ve yürüyen şeritler kullanılmaz.
-Tıbbi atıklar ile evsel nitelikli atıklar, aynı araca yüklenmez ve taşınmaz.
İzolasyon
Hastanın tanısına ve enfeksiyonu olup olmadığına bakılmaksızın bütün hastalara uygulanan önlemlerdir. Kan, tüm vücut sıvıları (semen, vajinal sekresyonlar, serebrospinal, sinoviyal, plevral, peritoneal, perikardiyal ve amniyotik sıvılar), bütünlüğü bozulmuş deri ve mukoz membranlar için uygulanır. Hastaların kan ve vücut sıvılarının potansiyel olarak HIV
(AIDS virüsü), HBV (Hepatit B virüsü) ve diğer kan yoluyla bulaşan patojen
mikroorganizmalarla kontamine olabileceği düĢünülmelidir. Hastanın kanı ve vücut sıvılarıyla temas etme durumunda;
-Eller yıkanır.
-Maske, koruyucu gözlük veya siperlik, bone takılır.
-Koruyucu önlük giyilir.
-Hasta, ayrılarak özel bir odaya yerleştirilir. Hastanın diğer hastalardan ayrılarak özel bir odaya yerleştirilmesi, izolasyon önlemlerinde önemli bir basamaktır.
Ayrıca hasta bakımında kullanılan araç ve gereçler; hastane personelini, diğer hastaları, hasta ziyaretçilerini, çevreyi kontamine etmeden uygun kutu ve torbalara alınır.
-Kan ve vücut sıvıları, salgılar vb. çıkartılarla kontamine eşyalar, giysiler,
malzemeler başka hastaları ve çevreyi kontamine etmeden oda içinde
torbalara konarak ağzı kapatılır. Torba oda dışında görevli tarafından
ikinci torba içine alınır, tekrar ağzı kapatılarak izolasyon ibaresi üzerine
yapıştırılır. Bu işleme, çift torbalama denir.
-Tek kullanımlık malzemeler uygun şekilde atılır, tekrar kullanılacak
olanların uygun yöntemlerle steril veya dezenfekte edilmesi sağlanır.
-Enjektör iğneleri vb. hasta ile temas eden kesici, delici, batıcı materyaller
uygun şekilde tıbbi atık kutusuna atılır.
-Hastanın yatak çarşafları, çevreyi kontamine etmeden uygun şekilde
çamaşırhaneye gönderilir.
-İzolasyon odasından çıkmadan önce eller mutlaka yıkanır.
-İzolasyon odasından çıkılır.
-Odadan çıktıktan sonra eller yıkanır ya da antiseptik solüsyon ile ovalanır.
-Koruyucu gözlük veya yüz siperliği çıkarılır, uygun şekilde atılır.
-Koruyucu maske çıkarılır ve uygun şekilde atılır.
-Bone çıkarılır ve uygun şekilde atılır.
-Son olarak eller tekrar antiseptik solüsyon ile ovalanır veya yıkanır.
Bulaşma Yoluna Yönelik İzolasyon
Bulaşma yoluna yönelik izolasyon; temas izolasyonu, damlacık izolasyonu ve solunum izolasyonu şeklinde sıralanır.
Temas İzolasyonu
Mikroorganizmaların enfekte ya da kolonize (Konakçı dokusuna ya da diğer yüzeylere tutunduktan sonra mikroorganizmanın çoğalması) hastalardan direkt temas ya da indirekt temasla (enfekte objelerle temas) bulaşmasını engellemek için kullanılır.
-Hastalar tek kiĢilik odaya alınır veya hastalığı aynı olanlar aynı odayı
paylaşabilir.
-Hasta ile veya çevresindeki cansız yüzeylerle temas ederken steril olmayan
temiz eldiven giyilmelidir.
-Hastayla veya odasındaki yüzeylerle temasın fazla olmasının beklendiği
durumlarda, hastada idrar veya gaita inkontinansı olması, ileostomi, kolostomi veya açık drenaj varlığında odaya girerken eldivene ek olarak steril olmayan temiz bir önlük giyilmelidir.
-Eldiven ve önlük hasta odasını terk etmeden önce veya hasta başından
ayrılırken çıkarılmalıdır.
-El yıkama konusunda dikkatli olunmalıdır.
-Eldiven ve önlüğü çıkarıp el hijyeni sağlandıktan sonra hastanın yakın
çevresindeki yüzeylerle temas edilmemelidir.
-Odalar veya hastalar arasında eşya ve tıbbi malzeme transferi önlenmelidir.
Damlacık İzolasyonu
Solunum yolu ile atılan büyük partiküllü (> 5µm= 5 mikrondan büyük) damlacık geçişinin önlenmesinde kullanılır. Damlacık partikülleri büyük olduğu için yere çöker. Damlacıklar büyük olmaları nedeniyle havada asılı kalmazlar ve uzak mesafelere ulaşamazlar. Bulaşmanın olması için kaynak ve duyarlı kişi arasında yaklaşık 1 metre yakın mesafe gereklidir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder